1.- Vài nét lịch sử về Tam Tòa

Giáo xứ Tam Toà được thành lập từ 1887 với ngôi nhà thờ đầu tiên do Linh mục Claude Bonin xân. Năm 1940, Linh mục Réné Toussaint Morineau đã xây lại nhà thời mới có tháp chuông còn tồn tại hiện nay, với một khu rộng lớn bao gồm nhà xứ và trường học.

Sau Hiệp Định Genève 1954, đa số giao dân Tam Tòa và các vùng quanh thành phố Đồng Hới đã di cư vào Đà Nẵng. Phần phía nam Quảng Bình được giao cho Giáo Phận Vinh. Giáo dân còn lại ở phiá nam sông Gianh do hai Linh mục Trần Quang Nghiêm và Lương Minh Thể coi sóc. Đến năm 1962, Linh mục Thể qua đời. Năm 1964, khi Mỹ bắt đầu oanh tạc Quảng Bình, cả thành phố được dời vào một vùng trong núi được gọi là Cổn, tất cả dân cư đểu phài đi theo. Năm 1968, nhà thờ Tam Toà bị bom phá sập, chỉ còn lại cái tháp chuông. Thành phố Đồng Hới bị san bằng.

Sau chiến tranh, khi tái thiết lại thành phố Đồng Hới, nhà cầm quyền đã dùng khu bên trái tháp nhà thờ làm hải cảng và khu bên phải làm công viên Nhật Lệ, chỉ chừa lại một khoản đất nhỏ sau tháp chuông nhà thờ. Nhiều giáo dân ở các vùng xung quanh cũng đã tụ tập về thành phố Đồng Hới và mong muốn tái lập lại giáo xứ Tam Toà.

Vì Đồng Hới vốn thuộc giáo phận Huế, nên Đức Cha Nguyễn Như Thể, TGM giáo phận Huế đã nhiều lần xin chính quyền Quảng Bình cho một linh mục ở Huế ra làm mục vụ cho giáo dân Quảng Bình, nhưng bị từ chối. Một linh mục đã đến quan sát tình hình tại chỗ cũng bị đuổi về.

Vì không được phái linh mục đến làm mục vụ tại Quảng Bình, ngày 15.5.2006, ĐGM Nguyễn Như Thể đã bàn giao giáo hạt Nam Quảng Bình cho Giáo Phận Vinh. Linh mục Lê Thanh Hồng được Đức Giám Mục Giáo Phận Vinh cử vào quản xứ Sen Bàng và các xứ còn lại từ Đồng Hới trở vào. Từ đó, các tín hữu Tam Tòa và một số giáo xứ lân cận mới tìm lại với nhau và hiện nay đã có khoảng 1.500 người. Nhưng vì không có nhà thờ nên mọi sinh hoạt tôn giáo tạm thời được tổ chức tại nhà một giáo dân là nhà ông Nguyễn Công Lý, trên đường Nguyễn Du, cách nền nhà thờ cũ hơn 100 mét về phía Tây Bắc. Tuy nhiên, hàng năm họ vẫn tụ tập về khu sau tháp nhà thờ Tam Toà để cử hành lễ minh niên do Đức Cha Cao Đình Thuyên, Giám Mục Giáo Phận Vinh cử hành.

2.- Tranh đấu cho một ngôi nhà thờ ở Đồng Hối

Nhiều giáo dân đã đứng lên đòi hỏi nhà cầm quyền phải trả lại khu nhà thờ Tam Toà cho giáo xứ Tam Toà, nhưng chính quyền từ chối, viện hai lý do sau đây: Thứ nhất, ngày 26.3.1997, UBND tỉnh Quảng Bình đã ra quyết định đưa nhà thờ Tam Tòa vào danh mục di tích lịch sử, di chứng tội ác chiến tranh. Thứ hai, khu đất còn lại, không đủ để làm nhà thờ.

Trong cuộc họp vào đầu năm 2009, chính quyền Quảng Bình và đại diện Toà Giáo Mục Vinh đồng ý không tái thiết lại nhà thờ Tam Tòa cũ như giáo dân yêu cầu, nhưng chính quyền sẽ cấp cho giáo xứ Tam Toà một khu đất thích hợp để làm một nhà thờ mới. Trong cuộc phỏng vấn của đài RFA ngày 26.2.2009, ông Phan Lâm Phương, Chủ Tịch UBND Quảng Bình cũng đã lặp lại sự thoả thuận nói trên. Ông nói rằng không thể cho xây lại nhà thờ tại nơi nền nhà thờ Tam Toà cũ vì hai lý do chính sau đây: Lý do thứ nhất là ông muốn giữ lại cái tháp chuông để làm chứng tích cho con cháu thấy được cái thảm hoạ của chiến tranh và đừng gây ra chiến tranh nữa. Lý do thư hai là nền nhà thờ cũ quá hẹp vì khu đó đã làm một cái cảng và một công viên ở hai bên rồi.

Khi phóng viên Thanh Trúc hỏi đã lâu rồi thành phố Đồng Hới không còn nhà thờ nào, vậy UBDD có nghĩ sẽ cho giáo dân phục hồi lại nhà thờ Tam Toà không, ông Phan Lâm Phương nói chính quyền cũng sẽ tạo điều kiện để cho giáo dân có chỗ sinh hoạt như quy chế tôn giáo đã định, nhưng làm lại chỗ cũ không được. Ông nói UBND sẽ cấp cho giáo dân một khu đất khác để làm nhà thờ.

Phóng viên Thành Trúc lại hỏi khu sẽ được cấp làm nhà thờ sẽ như thế nào, ông Phan Lâm Phương trả lời rằng đại diện chính quyền và giáo xứ Tam Toà sẽ cũng nhau đi chọn nơi sẽ làm nhà thờ, khu đó phải là một khu thuận tiện, chớ không phải một khu ở xa hay không thuận tiện.

Linh mục Võ Thanh Tâm. Tổng Đại Diện Giáo Phận Vinh, lúc đầu cũng đòi hỏi phải tái xây dựng nhà thờ Tam Toà cũ, nhưng ngài cho biết một số linh mục ở trong giáo phận cho rằng hiện nay số giáo dân Tam Toà đã đi vào Đà Nẵng, Nha Trang hay qua Mỹ. Vậy vấn đề nhà thờ Tam Toà để cho giáo dân Tam Toà lo. Vấn đề của giáo phận là làm sao cho giáo dân tại thành phố Đồng Hới có một nơi sinh hoạt tôn giáo. Nơi này phải là một nơi thuận tiện, chúng tôi mới chấp nhận.

Từ đầu năm đến nay, chính quyền đã chỉ định cho giáo xứ Tam Toà 5 nơi để có thể xây nhà thờ, nhưng bốn nơi đều là đồng vắng không có đường giao thông và tiện nghi, chỉ có một nơi tạm được, nhưng sau đó chính quyền từ chối không chịu cấp nơi này.

3.- Cuộc tranh đấu bùng nổ

Vì không được cấp đất, ngày 20.7.2009, giáo dân đã tự động đến dựng một cái lán tạm trên nền đất cũ của nhà thờ Tam Tòa. Công an đã được huy động đến đàn áp bằng dùi cui, gậy gộc, lựu đạn hơi cay, và dùng xe kéo đổ sập ngôi lán mà giáo dân vừa dựng lên. Họ đã bắt đi hàng chục người và sau đó quyết định truy tố 7 người. Một số giáo dân và linh mục đã tụ tập lại khu nhà thờ cũ để cầu nguyện, nhưng bị ngăn cản và đàn áp dã man.

Sáng Chúa Nhật 26.7.2009 tại nhà thờ của 18 sở hạt trên tổng số 19 giáo hạt trong Giáo phận Vinh, giáo dân các giáo xứ đã đổ về giáo hạt mình để thể hiện tình liên đới, hiệp thông cầu nguyện cho Tam Tòa. Theo số liệu báo cáo từ các giáo hạt, số giáo dân tham dự lễ sáng hôm 26.7.2009 gần 250 ngàn người. Giáo dân thuộc nhiều nơi trong nước cũng như hải ngoại đã cùng hiệp thông với giáo dân giáo xứ Tam Toà.

Một thông cáo của Tòa Giám Mục Vinh ở Xã Đoài cho biết, riêng tại Tam Tòa, Đồng Hới, có 7 linh mục trong hạt Đồng Troóc và hơn 500 giáo dân đã đi về nền nhà thờ Tam Tòa để dâng lễ. Nhưng một lực lượng khoảng trên 3,000 người, trong đó gồm có công an, cảnh sát, dân quân và dân địa phương đã dùng vũ lực ngăn cản, đánh đập.

Sáng 27.7.2009, 5 linh mục và Hội Đồng Mục Vụ các giáo xứ trong giáo hạt Kỳ Anh, một giáo hạt sát Quảng Bình, đã vào thăm các nạn nhân. Theo các linh mục kể lại, khi đoàn vừa bước xuống xe, gần nền nhà thờ Tam Tòa thì một nhóm ăn mặc thường phục xông vào đánh ngay các linh mục và giáo dân cùng đi. Linh mục Nguyễn Đình Phú bị thương nặng phải đưa vào bệnh viện.

Nghe tin trên, linh mục Ngô Thế Bính, quản xứ Hà Lời, tới xem tình hình. Ngài thấy một nhóm côn đồ đang bao vây trạm xá không cho ai vào. Ngài gọi điện thoại và được ông Phó chủ tịch UNND tỉnh dẫn tới thăm Cha Phú. Tuy nhiên, sau khi ông Phó chủ tịch rời trạm xá, một lớp côn đồ xông vào đánh 2 giáo dân đang giúp cha Phú và đánh Cha Bính bị thương nặng. Tin tức và hình ảnh về vụ hành hung này đã được mau chóng phổ biến rộng rải trên nhiều websites và hãng thông tấn quốc tế.

Hôm Chúa Nhật 2.8.2009, tất cả 178 giáo xứ trong Giáo Phận Vinh tập trung tham dự thánh lễ tại các nhà thờ giáo xứ sở tại của mình và cùng nhau hiệp thông cầu nguyện cho các nạn nhân trong vụ giáo xứ Tam Toà trong mấy tuần vừa qua.

Ngày 30.7.2009, Văn Phòng Thư Ký của Tòa Giám Mục Giáo Phận Vinh ra Thông Cáo số 4 nói về vụ Tam Tòa gồm những điểm chính như sau:

Chiều 27.7.2009, linh mục Phaolô Nguyễn Đình Phú và mấy giáo dân bị đánh trọng thương về tới Kỳ Anh (Hà Tỉnh). Lúc 21 giờ cùng ngày, linh mục Phêrô Ngô Thế Bính được đưa về Phòng Khám Đa Khoa của Tòa Giám Mục Xã Đoài.

Tối 28.7.2009, một số gia đình có nạn nhân đang bị công an Quảng Bình bắt giữ báo cho Tòa Giám Mục biết là chính quyền địa phương đề nghị tới "làm thủ tục" đón người nhà về.

Ngày 30.7.2009, vào lúc 10 giờ, ông Nguyễn Đức Thịnh, Vụ Phó Vụ Công Giáo, và bà Đào Thị Đượm, Chuyên viên Công giáo thuộc Ban Tôn Giáo Chính Phủ đã tới Tòa Giám Mục gặp và trao đổi với linh mục Võ Thanh Tâm, Tổng Đại Diện Giáo phận Vinh cùng với linh mục Phạm Đình Phùng, Chánh văn phòng Tòa Giám Mục Xã Đoài. Tại cuộc gặp này, Đại diện Ban Tôn Giáo Chính Phủ muốn nghe những ý kiến từ Giáo phận Vinh. Linh mục Tổng Đại Diện lần lượt nêu lên các ý kiến sau đây:

- Thả ngay, thả hết những giáo dân bị công an Quảng Bình đánh đập và đang bị bắt giữ. Săn sóc, chữa lành những giáo dân bị công an đánh đập.

- Bồi thường tại chỗ lán che của giáo xứ Tam Tòa. Trả lại Thánh giá, trả lại tài sản của Giáo hội và tài sản của giáo dân.

- Dừng ngay việc xuyên tạc sự thật, bôi nhọ tôn giáo, kích động hận thù, gây chia rẽ khối đoàn kết lương giáo.

Lúc 18 giờ ngày 30.7.2009, Tòa Giám Mục nhận được tin từ người nhà của các nạn nhân cho biết: Công An Quảng Bình đã thả thêm 4 giáo dân bị bắt giữ từ ngày 20.7.2009. Hiện còn 3 giáo dân bị giữ. Còn ông Nguyễn Công Lý bị mang đi ngày 26.7.2009 đã được thả sau đó.

Ngày 6.8.2009, Tòa Giám mục Vinh ở Xã Đoài đã gởi văn thư số 22/09 trả lời các công văn 1652/UBND-NC và 1684/UBND-NC của Ủy Ban Nhân Dân Tỉnh Quảng Bình mời Đại diện Toà Giám Mục Vinh vào giải quyết các vụ việc xảy ra tại Tam Toà, thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình.

Văn thư nói rằng cho tới nay trên địa bàn thành phố Đồng Hới chưa bảo đảm an toàn tính mạng cho giáo dân và các linh mục, nên Tòa Giám mục Giáo phận Vinh chưa thể vào làm việc với Ủy Ban được. Theo đề nghị của Ủy Ban, Tòa Giám Mục chấp nhận làm việc với Ủy Ban tại Tòa Giám mục Xã Đoài.

Văn thư nhắc lại việc công an Quảng Bình đã đánh đập, bắt giữ giáo dân và chiếm đoạt trái phép tài sản của giáo dân và của Giáo Hội. Việc 2 linh mục và các giáo dân bị đánh đập ngày 27.7.2009 tại Đồng Hới là có chủ mưu.

Văn thư yêu cầu thả hết những giáo dân vô tội; trả lại tài sản của giáo dân và của Giáo Hội mà công an Quảng Bình đã chiếm đoạt trái phép; săn sóc chữa lành những người đã bị đánh đập và bồi thường cho những người bị hại; ngưng ngay việc xuyên tạc sự thật, bôi nhọ tôn giáo, kích động gây hận thù chia rẽ lương giáo làm bất ổn đời sống giáo dân.

Ngày 7.8.2009, Tòa Giám mục Vinh cũng đã gởi Ban Tôn giáo Chính Phủ văn thư số 23/09 VTTG nói về "Vụ việc Tam Tòa - Đồng Hới, Quảng Bình", trình bày các biến cố đã xẩy ra và đề nghị Ban Tôn giáo Chính Phủ có ngay ý kiến chỉ đạo Ủy Ban Nhân Dân tỉnh Quảng Bình: Dừng ngay những việc làm sai trái, thả giáo dân, trả lại tài sản của Giáo Hội và của giáo dân; dừng ngay việc xuyên tạc sự thật, bôi nhọ tôn giáo, kích động gây hận thù giữa giáo dân và lương dân.

Tối ngày 14.8.2009, nhân ngày lễ vọng Lễ Mẹ Hồn Xác Lên Trời, giáo dân giáo phận Vinh quy tụ về đông đảo, Tòa Giám Mục Vinh đã tổ chức Buổi Thắp Nến Hiệp Thông cầu nguyện cho giáo xứ Tam Tòa.

Đúng 19 giờ 30 phút, tại Quảng Trường Toà Giám Mục, Linh mục Nguyễn Xuân Hoá, Quản lý Toà Giám mục, đã chủ sự Thánh lễ vọng Lễ Mẹ Hồn Xác Lên Trời với đông đảo linh mục đồng tế. Đặc biệt, ĐGM Cao Đình Thuyên cũng hiện diện trong Thánh lễ. Sau Thánh lễ, cộng đoàn bước vào giờ Cầu Nguyện Hiệp Thông với những đau khổ mà anh chị em Tam Toà đang phải chịu trước sự bức bách của nhà cầm quyền Quảng Bình.

Từ khắp các nẻo đường trong giáo phận Vinh, nhất là từ hai tỉnh Hà Tỉnh và Nghệ An, những dòng người khoảng 200.000 đã liên tiếp đổ về Toà Giám Mục Vinh để tham dự lễ Quan Thầy Giáo Phận. Một số mang theo cờ Vatican hay băng cầu nguyện cho Tam Tòa. Tất cả đã diễn biến trong trật tự và yên ổn.

Báo Sài Gòn Giải Phóng cho biết ngày 21.8.2009, UBND thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình, đã tiến hành khởi công làm một công viên sau tháp chuông Tam Tòa ở đường Nguyễn Du, phường Đồng Mỹ. Công trình có tổng trị giá 800 triệu đồng gồm các hạng mục như hàng rào, cây xanh, vườn cỏ, đường dạo bộ.

Theo báo này, công trình được đánh giá sẽ tôn tạo thêm vẻ đẹp cho công viên Nhật Lệ và tạo điều kiện thuận lợi cho du khách tham quan. Công trình được dự trù sẽ khánh thành vào dịp kỷ niệm Quốc khánh 2.9.2009.

Như vậy, gióng như trường hợp ở Thái Hà, sau cuộc tranh đấu để đòi có một nhà thờ cho thành phố Đồng Hới vừa qua, nhà cầm quyền đã quyết định biến khu sau tháp nhà thờ thành một phần của công viên Nhật Lệ, nhưng cho đến nay chính quyền vẫn chưa cấp đất cho giáo dân để làm nhà thờ như đã hứa. Cuộc tranh đấu đang tiếp tục.