Bầu Cua Cá Cọp... lắc bầu cua đầu năm Con Cọp, hỏi ra con gì, hóa ra là ra con cá.

Mà lại là cá bông lau, nguồn sống của hơn 300,000 người Việt Nam. Bộ Nông Nghiệp Hoa Kỳ đang soạn một chương trình đặc biệt để xiết luồng cá bông lau (với tên sử dụng mấy năm qua là cá basa) nhập vào nước Mỹ. Chương trình xiết cá này còn là hồ sơ mật, nhưng đã bị khui ra trên mặt báo Washington Post hôm Thứ Ba 16-2-2010.  Thế mới biết, chính phủ Obama tỏ ra quan tâm nhiều về bảo hộ mậu dịch.

Bài báo nhan đề “Food Safety Rules to Emerge from Fight over Imported Catfish” (Luật an toàn thực phẩm sẽ xuất hiện trong cuộc chiến về cá bông lau nhập cảng) của phóng viên Kimberly Kindy mở đầu bằng đoạn văn báo bão:
“Loại cá bông lau với vài sợi râu, ăn sát đáy nước là một trong những sinh vật lấp nhất ở điạ cầu. Nhưng trong nhiều tháng, cá bông lau nằm ngay trung tâm nỗ lực vận động hành lang dày đặc ở Washington  trong cuộc chiến giữa các chủ trại  cá Hoa Kỳ kình với các hãng nhập cảng cá.”

Chuyện nghe có vẻ là xưa rồi. Nhưng lần này sẽ có mức độ nguy hiểm hơn cho Việt Nam. Đó là vấn đề y tế, vấn đề sức khỏe của người tiêu thụ. Có nghĩa là, cá bông lau từ Việt Nam  bán sang Mỹ có độc hại hay không?

Vấn đề nêu ra là cá bông lau VN sẽ bị kiểm tra ra sao, và độc hại  có hay không, với mức độ nào.  Người nuôi cá bông lau Hoa Kỳ đã bơm nhiều triệu đô la để vận động quốc hội Mỹ năm 2008 ra luật xiết riêng loại cá này, một chương trình dự toán sẽ tốn sơ khởi từ 5 triệu đô tới 16 triệu đô khi tiến hành chương trình này từ năm tới. Có nghĩa là, theo Washington Post, từ năm 2011, Mỹ sẽ dựng rào y tế đối với cá bông lau VN. Tại sao không kiểm soát y tế loạị cá khác? Đơn giản vì các hội nuôi cá bông lau muốn thế.

Phía VN tất nhiên là không ưa luật kiểm tra mới. Báo này kể rằng Đại Sứ CSVN Lê Công Phụng đã nói rằng Quốc Hội Mỹ giả hình vì sửa luật lệ về cá bông lau để ưu đãi cho các trại nuôi cá Mỹ.

Theo luật nông nghiệp thông qua năm 2008, hồ sơ kiểm tra cá bông lau đang đưa về Bộ Nông Nghiệp Mỹ, nơi đã mất 18 tháng sẽ soạn luật lệ mới. Các luật này vẫn còn giữ bí mật, dự kiến sẽ được chấp thuận bởi Văn Phòng Quản Trị và Ngân Sách sớm là Thứ Ba. Tất cả các loại cá khác sẽ vẫn thuộc trách nhiệm của Sở Thực Phẩm và Dược Liệu FDA.
Các trại nuôi cá Mỹ nói như thế mới là công bằng, khi đòi các trại nuôi cá bông lau (tức cá basa) tại VN theo theo tiêu chuẩn an toàn của Mỹ.  Xin chú ý, rằng luật mới sẽ khó hơn: sẽ tăng thử nghiệm và kiểm tra tại chỗ (nghĩa là, tại các trại cá ở VN).

Chuyện tức cười này được thấy ngay: tại sao chỉ kiểm tra riêng cá bông lau VN? Thế còn tôm, cá ngừ, cá nục... không kiểm tra hay sao?

Báo Washington Post ghi lời Byron Truglio, viên chức an toàn đã hồi hưu từ Sở An Toàn Hải Sản của FDA, nói, “Thiệt là tức cười. Tại sao chỉ tính riêng cá bông lau? Không hề có ai ăn cá sống theo thực đơn sushi mà dùng cá bông lau cả. Đây là một sản phẩm rất là ít nguy hiểm.”

Cuộc chiến cá bông lau sinh khởi từ năm 2002, khi Quốc Hội Mỹ thông qua một dự luật nông nghiệp trong đó cấm các trại nuôi cá ở VN dán nhãn hiệu “cá bông lau” đối với cá từ VN bán sang Mỹ.  Lúc đó, viết có vẻ như khoa học: rằng cá VN thuộc gia đình Pangasius, trong khi luật này nói là chỉ có cá thuộc gia đình Ictaluridae ở Mỹ mới có quyền dán nhãn hiệu cá bông lau. Hai loại cá thực ra có vị kể như y hệt nhau.

Tuy nhiên, vào năm 2008, khi một dự luật nông nghiệp mới đưa lên quốc hội, thì cá bông lau VN (bấy giờ đã dán nhãn hiệu cá basa) đã thắng lớn trong mặt trận mới: dân Mỹ ăn cá bông lau nuôi ở Mỹ lại ít hơn cả thời năm 2002, trong khi ăn cá basa VN nhiều hơn. Một lý do nữa: cá basa Việt Nam rẻ hơn cá bông lau Mỹ.
Thế là, các hội nuôi cá Mỹ bèn ra độc chiêu mới: yêu cầu thiết lập chương trình kiểm tra cách nuôi cá ngoaì nước Mỹ, đặc biệt là tại các trại nuôi cá VN, vì lý do an toàn sức khỏe cho dân Mỹ, những người ăn cá. Cho dù họ năm 2002 ngăn cấm dán nhãn cá bông lau cho cá VN, tới năm 2008 họ trở mặt và gọi đó là “imported catfish” (cá bông lau nhập cảng) và  đòi đưa cá này vào chương trình USDA kiểm tra.

Thượng nghị sĩ Thad Cochran (Cộng Hòa), đại diện tiểu bang Mississippi, nơi gọi là thủ đô cá bông lau Mỹ, dẫn đầu cuộc chiến ngăn cản cá VN, giúp soạn luật về chương trình USDA kiểm tra cá Việt.

Lý do dẫn ra là có chất kháng sinh và thuốc rầy ở một số cá bông lau nhập cảng từ VN. Đúng là FDA có thấy như thế, nhưng chưa từng có ai chết vì ăn cá bông lau VN. Dữ kiện từ Trung Tâm Phòng Chống Bệnh Hoa Kỳ (CDCP)  cho thấy cá nói chung chỉ chiếm 3% trường hợp làm người ăn chết vì nhiễm trùng salmonella. Nhưng không ai chết vì cá bông lau VN cả.

Bộ Trưởng Nông Nghiệp Tom Vilsack từ chối trả lời phỏng vấn của báo Washington Post. Tuy nhiên, một phó bản từ luật kiểm tra cá bông lau mà báo này có được cho thấy cá VN sẽ bị đưa vào chương trình kiểm tra mới, điều chắc chắn sẽ bị phía VN phản đối.

Bản sơ thảo chương trình viết là kiểm tra vệ sinh cá bông lau VN sẽ cứu khoảng 36 mạng sống mỗi năm vì các các vụ tử vong vì nhiễm salmonella.  Thực sự, dữ kiện CDC nói là chưa hề có ai chết vì cá bông lau VN cả. Chi tiết naỳ sau đó đã bị giảm bớt số tử vong đi, theo các nguồn tin liên hệ tới việc soạn luật tiết lộ cho phóng viên.
Các viên chức USDA từ chối trả lời câu hỏi là có chi tiết về những cái chết vì ăn cá trong bản văn cuối cùng họ trình lên Phòng Quản Trị và Ngân Sách hay không.

Nếu luật lệ mới hoàn tất như dự kiến trong tháng này, các trại nuôi cá bông lau VN sẽ phải đón các phái đoàn thanh tra cá từ Hoa Kỳ sang liên tục. Và chỉ kiểm tra vệ sinh y tế các trại cá bông lau thôi. Còn thì sẽ tha tội cho tất cả các loạị cá khác, dù ở biển hay ở hồ, ổ sông hay ở ao cá sau nhà...

Gavin Gibbons, phát ngôn nhân của National Fisheries Institute, nơi đại diện các nhà nuôi cá ngoaì Hoa Kỳ, nói, “Kỹ nghệ chúng tôi sẽ nói rất lớn cho ai cũng nghe. Chúng tôi sẽ chỉ ra một số điều phi lý đã dẫn tới việc định nghĩa tên cá ‘bông lau,’ và nỗ lực vận động hành lang ám muội sau đó.”

Quả nhiên, năm cọp nghe chuyện cá là thấy nhức đầu. Hãy nên thấy thêm nữa, khi Mỹ xiết rào thương mại VN, ngành thủy sản Việt Nam sẽ thiệt hại trước tiên và qua đó là nhiều ngàn người Việt đang sống liên hệ tới ngành này.