Ra đi anh nhớ quê nhà, Nhớ canh rau muống, nhớ cà giầm tương. (Ca dao)

Khỏi nói, rau muống là món ăn quốc hồn quốc túy, có lẽ nói vậy, bà con người Việt mình hổng ai nỡ cho là nói liều. Vì nói thiệt, chợ Việt Nam nào ở Texas không có rau muống là coi như chợ đó tiêu!

Nói vậy chứ số phận cây rau muống ở Mỹ này ngó bộ vậy mà trải qua không ít những thăng trầm, bể dâu cũng lắm... Những năm đầu tiên lưu lạc theo dòng người viễn xứ, để rồi hành trình của cây rau muốn tự nhiên thành, -một chặng đời gian nan.

Tại Hải quan Phi trường Dallas-Fort Worth và bao nhiêu phi trường khác, trong mẫu phiếu khai Hải quan (Form 6059B) có ghi rõ mục những thứ nào một du khách đem vào Hoa Kỳ từ các nước khác. Trong đó các câu hỏi nhắc đến việc mang thịt thú vật và hạt giống, hoặc những loại thực vật sống (như cây cối). Đặc biệt câu số 11 ghi rõ bốn khoản mục bạn cần kê khai, bao gồm:

a. Trái cây, hoa quả, thức ăn, hoặc côn trùng?
b. Thịt, thú vật, hoặc các sản phẩm từ thú hoang?
c. Các mẫu thí nghiệm gây bệnh, các mẫu thí nghiệm tế bào, ốc nhuyễn thể?
d. Các mẫu đất, hoặc bạn đã từng đi bộ trên các nông trang ngoài nước Mỹ.

Như vậy, nghiễm nhiên hạt giống được liệt vào danh sách những thứ cần được kê khai trong danh sách trên. Khi tới phần kiểm duyệt thùng hàng, họ hỏi lại một lần nữa: Có mang theo hạt giống hay thịt heo, thịt bò, thịt gà gì hay không? Mặc cho câu trả lời như thế nào, họ vẫn lục lọi. Chà. Hột gì đây? Không phải hạt tiêu rồi. Nhân viên kiểm nghiệm nhìn nhau hỏi. À. Hột rau muống! Water spinach seeds! Xin lỗi. Quý vị đã vi phạm luật cấm của Bộ Nông nghiệp Liên bang Hoa Kỳ.

Ông nội ơi! Nói giỡn hoài cha nội. Sorry. We mean business here!

Kế đến là việc làm thủ tục đóng phạt. Xin lỗi. Tôi không còn tiền mặt. Vậy bạn có thẻ tín dụng không? Dạ, lúc đi đã bỏ lại ở nhà hết rồi. Không sao. Chúng tôi sẽ gởi cho bạn một phiếu nộp phạt bằng tiếng Anh giải thích rất cặn kẽ, bạn sẽ chỉ được mua money order rồi gởi cho họ theo địa chỉ. Giá: 300 đô la.

Lựu đạn ghê chưa! Về đến nhà, mọi người mới thấy tiếc, trách, la rùm beng: Trời ơi. Rau muống bên này bán ê hề. Vậy mà mang chi hạt rau muống để rồi bị phạt. Ba trăm đồng chứ đâu phải ít. Tiền chứ đâu phải giấy báo. Biết rồi. Lần sau chết cũng không đụng vô mấy cái thứ hạt giống rau nữa.

Năm 2009, ở Texas có luật cấm trồng rau muống khiến bà con người Việt mình ở Houston gần như tá hóa. Gì chứ, rau muống, cấm trồng hả. Trời đất. Cây rau muống hiền khô hà. Mắc mớ gì mà cấm trồng nó chớ.

Một cuộc hội thảo vào hôm thứ tư ngày 21 tháng 10 năm 2009 được Ủy ban Công viên và Động vật hoang dã tiểu bang Texas (Texas Parks and Wildlife Commission) tổ chức thực hiện để coi xem cây rau muống có tội tình gì.

Thực ra, cây rau muống của Việt Nam bị oan. Yani Rose Keo, một thành viên đại diện của cộng đồng người Cambodia, đã lên tiếng: “Chỉ là sự hiểu lầm thôi. Vì cây rau muống chỉ mọc trên đất ẩm, khác với loại rau muống mọc trên mặt sông, là loại có thể làm tắc nghẽn nguồn nước”. Người phụ nữ này nói tiếp: “Trồng rau muống là một kỹ nghệ cả triệu Mỹ kim, nuôi sống rất nhiều gia đình trong cộng đồng Cambodia. Việc cấm trồng rau muống sẽ ảnh hưởng đến các cửa hàng thực phẩm, tiệm ăn, cũng như cộng đồng, và tất nhiên nó sẽ ảnh hưởng lên cả tiểu bang Texas”.

Rau muống là một phần quan trọng trong ẩm thực của các nước vùng Đông Nam Á như Malaysia, Việt Nam, Trung quốc, Thái Lan, Lào, Cambodia... Chỉ vì rau muống dại dột, mọc nhanh quá, vì vậy đã bị liệt vào danh sách những loài cỏ độc (noxious weed), bị coi là gây độc đến môi trường, chứ không phải gây độc cho người tiêu dùng.

Tiểu bang Texas từng nghĩ rau muống là thủ phạm gây hại đến môi trường sinh thái, ảnh hưởng xấu đến tất cả những loài thủy động thực vật khác nên họ cấm trồng, cấm mua bán và vận chuyển rau muống. Nhưng dưới sự kêu gọi của dân Á châu. Lệnh cấm của họ phải tạm hoãn chờ điều tra thêm. Tuy nhiên theo Trương Đức, một điều phối viên vận động của Tổ chức Thuyền nhân SOS (BPSOS), rau muống có thể được trồng và không gây tác hại đối với môi trường sinh thái vì chúng mọc ở vùng đất ẩm và không thể sống qua mùa đông.

Ông Hubert Võ, dân biểu của tiểu bang Texas, đã làm việc với vấn đề rau muống từ năm 2003, cho biết kết quả nhiều cuộc nghiên cứu chứng minh trồng rau muống theo quy hoạch sẽ không gây ra những tác hại đến môi trường (khác với các loại rau muống mọc hoang khác). Ông Trương Đức cho biết thêm: Vì rau muống không là mối nguy hại lớn, nên có thể được cho trồng một cách có quy hoạch.

Tin vui: Ngày 05 tháng 11 năm 2010, Cơ quan TPWD (Texas Parks and Wildlife Department) đã cho phép nông dân trồng rau muống nhưng phải xin giấy phép. Đơn nộp lần đầu là 263 đô la và lệ phí hằng năm là 27 đô la.

Thở phào nhẹ nhõm. Thật lá hú vía. Xém nữa là cây rau muống trở thành hàng quốc cấm và như thế sẽ là một tổn thất nhiều cho cộng đồng Á đông. Theo lời chị Yani Rose Keo: “Cộng đồng người Cambodia rất biết ơn Tổ chức Thuyền nhân BPSOS và cộng đồng người Việt đã ủng hộ nhiệt tình nên cộng đồng Á Đông mới có thể duy trì được bản sắc văn hóa cũng như những lợi ích thiết thực của chúng ta”.

Rau muống được trồng bởi người Việt, người Lào, tuy nhiên để đáp ứng nhu cầu rau muống cho hàng triệu người Á đông trên đất Mỹ, nguồn rau trên thị trường chủ yếu do các nông trại người Cambodia đảm trách.

Ở Florida, khí hậu ấm áp, rau muống rất thích hợp. Tại đây rau muống có thể mọc dài thêm 4 inch một ngày. Ngọn rau có thể vươn dài đến cả 70 feet (hơn 30 thước). Thế mới có chuyện rắc rối. Nhiều nông dân Việt không hiểu rõ chuyện này, họ khai thác cây rau muống thoải mái. Họ còn dựng những bạt nhựa để bảo vệ cây rau muống tránh sương giá mùa đông. Tiểu bang Florida và Bộ Nông nghiệp vốn đã không ưa cây rau muống sẵn nên khi một phái đoàn nghiên cứu côn trùng (năm 1996) phát hiện ra hàng mẫu rau muống mọc tốt như rừng. Thế là họ khuấy lên. Lệnh cấm ban ra. Phe ta không chịu. Thuê luật sư cãi. Từ chối ký mọi giấy tờ. Sau đó phe ta còn nêu ra lý do rằng cấm trồng rau muống thì bao nhiêu người mất việc.

Cơ khổ. Cuối cùng thì dân trồng rau vẫn phải ký để được yên thân. Nếu không, họ sẽ bị phạt tội trồng rau muống 20 năm trước đó. Rõ ràng cây rau muống ở Florida bị oan. Dân trồng rau muống bị oan. Kêu không được. Người ta bảo số người trồng rau muống ở Hillsborough, Florida quá ít. Vậy là trớt quớc!

Còn ở Iowa, tình hình thật đáng thương. Người H'mong ở đây năn nỉ giới hữu trách cho họ được trồng rau muống. Giới hữu trách cảm động nhưng họ nói bị khóa tay. Coi như huề. Người dân nói rau muống là thức ăn của họ. Giới hữu trách nói: Nhưng luật của Liên bang là như vậy. Cây rau muống bị liệt vào hàng tội danh giống cỏ dại nguy hiểm. Thành ra họ có muốn giúp cũng không giúp được. Doua Lor, một nhân viên hỗ trợ an ninh cho biết ông cùng một số người khác đã thực sự sốc khi biết tin: Trồng rau muống là phạm pháp!

Thiệt khổ. Thày chạy. Bó tay luôn.

Rồi nghĩ mà thấy thương cho cây rau muống. Nó thật thà quá. Dễ tính quá. Nhiệt thành quá nên mới vậy. Nhưng mà thôi. Biết nói gì bây giờ. Mong rằng từ Texas, những bài học thực tế sẽ chứng minh về sự hiền lành vô hại của nó. Chứ không thì cũng kẹt. Bởi đã là người Đông Nam Á, một khi đã trót dan díu với rau muống, một ngày còn nên nghĩa, huống chi cây rau muống đã sinh ra và lớn lên với họ, vượt cả một đại dương, đồng hành với họ đến đây, rồi biểu họ dứt tình cái rẹc bỏ đi là dứt được hay sao?